Opeens zit ik vast ik het mulle zand en ik weet dat ik ga omvallen. Ik probeer mijn voet uit te klikken, maar dat lukt net niet snel genoeg. Ik val naar links met mijn te laat losgeschoten voet half onder mijn mountainbike en hierdoor val ik zelf bovenop mijn fiets. Dit is teveel voor mijn enkel en ik hoor een krak. Nog even denk ik dat ik de enkel alleen maar verstuikt heb en stap weer op de fiets om mijn fietsmaat te achterhalen, die van mijn gestuntel niks had gemerkt. Dat lukt ook nog. De volgende dag op de huisartsenpost blijkt echter dat ik mijn zomervakantie grotendeels met een gipsen pootje zal moeten doorbrengen.

Zoiets maakt indruk. Ik merkte dat er in mijn hoofd iets was veranderd als het ging om ‘mul zand’. Die verandering zorgde ervoor dat bij volgende benaderingen van dergelijke stukken alle rede werd uitgeschakeld. Ik kon niet bij de informatie, die ik wel degelijk had over hoe je normaalgesproken door zo’n zandbak heen fietst. Ik weet dat ik vooral moet blijven trappen zodat er aandrijving blijft. Het gewicht moet niet teveel op het stuur, zodat het voorwiel min of meer zelf het juiste spoor zal vinden. Het noodzakelijke bijsturen moet ik voornamelijk doen vanuit mijn zit op het zadel. In plaats van deze zaken toe te passen maakte een blinde paniek zich keer op keer van mij meester als ik een stuk zand ontwaarde en klikte ik uit mijn pedalen zodra ik het eerste gevoel van controleverlies bemerkte.

Hoe krijg je zoiets tussen de oren weer in orde? Ik wilde niet bij elk stuk mul zand van mijn fiets stappen en voelde me machteloos. Ik was boos op mezelf als ik weer eens uitgeklikt over het voor me liggende zand stond te staren. Fiets er nou gewoon doorheen, muts! Je weet best hoe het moet, je gaat echt niet elke keer je enkel breken! Het kostte tijd, maar vooral ook moed: gewoon weer doen, die berg zand door, herontdekken dat ik het best kon. Ook moest ik opnieuw ondervinden dat ik, als ik mezelf toch weer eens in het zand vastgefietst had, gewoon rustig kon omvallen zonder dat het zes weken gips tot gevolg had. Hiervoor was het nodig dat ik mezelf aanspoorde, dat ook anderen me aanmoedigden en dat ik het vooral gewoon weer ging proberen, weer door die mulheid fietsen, succeservaringen verzamelen, desnoods omvallen, maar niet bij voorbaat al uitklikken.

In mijn dagelijks leven geef ik scheikundeles in de bovenbouw van het havo en vwo en daar moet door leerlingen regelmatig een complex probleem worden opgelost. Rekenvragen zitten verstopt in bergen tekstuele aanwijzingen en er zijn leerlingen, die er geen begin aan krijgen, ondanks allerlei stappenplannen om het grote probleem op te delen in deelproblemen en aangereikte manieren om signaalwoorden in teksten te markeren. In een gesprek met een leerlinge over een behoorlijk grote opgave, waar ze niet uitkwam, drong het ineens tot me door: ze was niet ergens in de opgave omgevallen, ze stond bij voorbaat uit de pedalen geklikt. Met de moed in de schoenen staarde ze over een vlakte van woorden en getallen. Ze wist best welke stappen ze moest zetten om het probleem aan te pakken, maar een blinde paniek zorgde ervoor dat ze niet bij die informatie kon. Hoe krijg je zoiets tussen de oren weer in orde? Ik liet haar zien dat ze best wist hoe het moest en vervolgens vertelde ik haar over mijn val in het mulle zand. Je breekt bij het maken van een scheikundeopgave over het algemeen niet snel je enkel, maar een bepaalde angst om te falen kan blijkbaar een vergelijkbaar effect teweeg brengen tussen de oren.

Ik fiets nu jaren later weer door het zand. Op de zwarte route van Bergen op Zoom ging het bijvoorbeeld uitstekend. Op slechte dagen signaleer ik nog wel eens opkomende paniek, maar ik kan dat steeds beter rationaliseren, zodat ik bij de informatie blijf kunnen, die ik nodig heb om het probleem het hoofd te bieden.

Binnenkort hoop ik dat deze leerlinge tijdens een scheikundeles als ze bezig is met een voorbeeldexamen haar vinger zal opsteken. En dat ik haar dan aankijk en vraag: “Uitgeklikt of omgevallen?” En dat zij dan zegt: “Omgevallen. Bij c.”